In de trainingen die ik geef aan zorgprofessionals en ondernemers (met name in intensievere, langere trajecten) merk ik dat er veel moed nodig is om oude patronen te doorbreken, voor nieuw gedrag open te staan en aan te leren.
Wat is moedig zijn?
Moed is het vermogen om te handelen ondanks angst, risico of onzekerheid. Als je moedig bent, neem je vaak beslissingen of onderneem je actie, zelfs als er potentiële gevaren of negatieve gevolgen zijn, omdat je gelooft dat het de juiste of noodzakelijke stap is.
Als je angstig en onzeker bent om te veranderen, dan ben je minder snel geneigd om open te staan voor veranderingen en om het nieuwe, gewenste gedrag aan te leren.
Het belang van moed in een gedragsveranderingsproces is dus groot. In dit artikel vertel ik je graag meer over of je ‘moed’ kunt ontwikkelen en zo ja, hoe je dat dan doet.
De afgelopen tijd ben ik aan de slag gegaan met de vragen:
The courage to Be
Ik heb veel boeken gelezen over het onderwerp moed. Eén van de boeken die mij bij is gebleven is het boek van Paul Tillich – The Courage To Be.
Dit boek gaf mij deels antwoord op vraag 3. Dit vertel ik in mijn conclusie, waarin ik met je deel op welk ontwikkelniveau ik denk dat moed het beste aan te leren is.
1. Kun je ‘moed’ trainen?
Tijdens mijn loopbaan als trainer ontdek ik steeds meer lagen in het begrip moed. Het is niet zomaar aan te leren, maar het is zeker mogelijk. Je kunt het zien als een spier die je traint, de moedspier.
In mijn begintijd als trainer focuste ik vooral op welke moedige vaardigheden (gedrag) er aan te leren zijn, zoals:
- 1Durven: Je gaat risico’s aan voor een bepaald doel;
- 2Initiatief nemen: Je handelt uit jezelf; je gebruikt kansen; je onderneemt iets, ook als dit risico met zich meebrengt
- 3Volhouden: Je zet door, ook bij tegenslag. Je streeft je gekozen aanpak na totdat het doel bereikt is, of je wijkt hier beredeneerd vanaf.
Al snel werd mij duidelijk dat ik in een training zeker handvatten en tips kan geven hoe je deze drie competenties in de praktijk brengt. De deelnemers gingen in de praktijk oefenen met deze handvatten en kwamen terug met positieve geluiden. Maar het gevoel dat er nóg ‘meer uit zo’n training te halen valt’, bleef bij mij hangen.
Daarom besloot ik de opleiding ‘Trainen met Ziel en Zakelijkheid’, te volgen, waar ik leerde om anders te kijken naar de manier van vaardigheden aanleren. Dat lukt namelijk niet alleen op de bovenstroom (de zichtbare ontwikkelingsniveaus gedrag en omgeving). De onderstroom (het mentale, emotionele en fysieke niveau) is minstens zo belangrijk. En dan is er nog een derde ontwikkelingsniveau: zingeving, bezieling en Inspiratie.
Op het eerste gedragsniveau kun je dus al moed trainen, maar hoe zit dat met de andere ontwikkelniveaus?
2. Op welke niveaus kun je je eigen ‘moed’ trainen?
Tijdens de opleiding leerde ik dat je op meerdere niveaus kunt trainen om zo een effectieve gedragsverandering in gang te zetten. Ik laat je zien welke niveaus er zijn en hoe je moed op dat niveau kunt trainen / oefenen. Als laatste, in mijn conclusie, laat ik zien op welk niveau je je gedrag het meest effectief kan veranderen.
In het Stermodel, dat in de opleiding Trainen met Ziel en Zakelijkheid de rode draad is, zien we zes ontwikkelingsniveaus, die onderling met elkaar verbonden zijn en elkaar beïnvloeden.
1. Gedragsniveau
Gedrag is wat je doet, hoe je handelt. Het is zichtbaar en waarneembaar voor anderen. Hoe ik bijvoorbeeld eerder op de gedragscompetentie ‘durven’ trainde, was door mensen uit hun comfortzone te laten stappen, door ze te vragen om iets te doen wat ze in eerste instantie nooit zouden doen.
Als mensen zeggen “Zo ben ik nu eenmaal” bedoelen ze eigenlijk: “Zo voel ik me comfortabel en ik ben niet van plan om mijn gedragsrepertoire te verbreden of anderszins aan te passen.” Je comfortzone verlaten vraagt om risico nemen. Het vraagt om moed om de onzekerheden te doorstaan die dit met zich meebrengt.
Moed om te experimenteren met nieuwe vaardigheden en nieuw gedrag, terwijl je je hier wellicht onwennig bij voelt en niet precies weet hoe je omgeving erop zal reageren. We noemen dit de leerzone, maar het is ook het bibbergebied. Het gebied waar je de uitdaging aangaat om je gedragsrepertoire uit te breiden, ook al voelt dit zo nu en dan wat bibberig. Dit uitbreiden of oprekken van je gedragsrepertoire wordt ook wel stretchen genoemd; je rekt jezelf als het ware op qua gedragsalternatieven. (Bron: Blankestijn en partners)
2. Omgevingsniveau
Het omgevingsniveau, dat wat om je heen gebeurt, jouw spiegel. Je collega’s bijvoorbeeld zien je gedrag en ze reageren hierop. Zo kun jij toetsen of je gedrag effectief is. Stel, je wil de competentie ‘durven’ oefenen in de praktijk. In een bepaalde situatie kun je aan de reactie van anderen peilen of dit de reactie is waar jij op uit was. Zij reageren bijvoorbeeld positief op een voorstel dat je eindelijk durfde te doen. Er wordt naar geluisterd, misschien krijg je zelfs wel een compliment dat je het voorstel hebt durven uit te spreken. In dit geval is je gedrag dus effectief gebleken en zul je de volgende keer gemakkelijker zoiets durven.
3. Mentaal niveau
Vanaf het mentale ontwikkelingsniveau gaan we werken op de onderstroom. Het mentale niveau gaat over wat je denkt, over je overtuigingen, je Beliefs. Je overtuigingen bepalen door welke bril je naar jezelf en de wereld om je heen kijkt. De bril die je op hebt, kleurt de gedachten die een situatie bij jou oproept. Deze gedachten bepalen vervolgens je reactie op de situatie. (Bron: leiderschapscoaching.nl)
Je gedachten kunnen je gedrag dus sterk beïnvloeden.
Als overtuigingen de ontwikkeling op gedragsniveau van de meeste individuen die ik in een groep train in de weg staan, schakel ik over naar het trainen op het mentale niveau. Dat doen we bijvoorbeeld door met grondplaten op zoek te gaan naar belemmerende overtuigingen, die af te pellen naar de kern. Denk bij het trainen van moed bijvoorbeeld aan de overtuiging (of Believe): ‘Ik neem een te groot risico als ik dit of dat ga doen’, of ‘Dit lukt me nooit.’ Vervolgens ontdekken we krachtbronnen die helpen om de beperkende overtuigingen om te zetten naar helpende gedachten.
Bron: Blankestijn en partners
4. Emotioneel niveau
Het emotionele niveau is een cruciale factor bij het realiseren van gedragsverandering. Als je denkt aan het ontwikkelen van moed, dan komt waarschijnlijk als eerste een verandering op emotioneel niveau in je op. Angst is immers een emotie die bij dreigend gevaar (echt of in het voorstellingsvermogen) een reactie prikkelt in het brein. Moed helpt je om ondanks die angstemotie toch door te gaan om je doel te bereiken. Een helpende oefening om om te gaan met deze emotie is door in gesprek te gaan over het gevoel wat je hebt. Is dat gevoel wel echt reëel? Wat voel je echt? Of is het een quasi gevoel?
5. Fysiek niveau
Het fysieke niveau heeft te maken met het bewustzijn van wat je voelt, doet en denkt, waar je behoefte aan hebt en wat er in je omgeving gebeurt. Je neemt waar, zowel naar binnen, naar jezelf als naar buiten, naar je omgeving gericht. Je uit dit door non-verbaal gedrag. Voor anderen kan dit onzichtbaar zijn aan de buitenkant, dan gaat het over interne fysieke signalen die je voelt.
Bij een training over krachtig positioneren gebruiken we vaak een mooie oefening ‘Stevig Staan.’ De veranderende stevige houding helpt je letterlijk om meer te durven, om meer moed te tonen.
6. Zingevingsniveau
Het diepste niveau raakt jouw zingeving. Je vuur en passie, je drijfveren (waar kom je ’s ochtends je bed voor uit?). Je waarden (vanuit waar sta je in het leven?). En je opdracht en persoonlijke missie.
Hier ga ik wat dieper op in. Tijdens het ontwikkelen van werkvormen die hierbij passen kwamen verschillende vragen bij mij op:
Vragen over moedig zijn:
Grote levensvragen
Om antwoord te krijgen op die vragen, las ik het boek van boek van Paul Tillich – The Courage To Be.
Tillich maakte als legerpredikant de verschrikkingen van WO1 mee en werd daarna hoogleraar en auteur. Het is een vrij moeilijk, filosofisch boek, uit 1952. Daarom heb ik het twee keer gelezen, om het goed te kunnen doorgronden. Interessant vind ik de nieuwe dimensie en relevantie (naast de godsdienstige leer die zeker ook terugkomt) aan de grote levensvragen omtrent angst (voor de dood en zinloosheid) en moed (om samen te leven en jezelf te kunnen zijn).
Wat heeft mij geraakt in het boek van Tillich?
We moeten de moed hebben om onder ogen te zien dat er geen eenvoudige antwoorden zijn op de vragen over het menselijk bestaan, leven en dood, het tijdelijke en eeuwige, over het eindige en het blijvende.
In het begrip moed komen theologische, sociologische en filosofische problemen samen. Deze problemen vinden we in de hele ruimte van het menselijke bestaan en in de structuur van het zijn zelf, de zingeving, onze waarden, drijfveren, alles wat ik hierboven beschreef over zingeving.
Enkele gedachten over het boek van Tillich over moedig zijn
- Moed kan ons tonen wat zijn is en zijn kan ons tonen wat moed is.
- Als menselijke daad (waardering) is moed een ethisch concept en komt tot uiting in de liefde.
- Moed als de algemene en wezenlijke zelfaanvaarding van alles wat ons omvat is een ontologisch concept (zijnsleer) en zien we terug in geloof, hoop en spiritualiteit.
Dualiteit Moedig zijn
Tillich beschrijft ook een dualiteit of tweevoudigheid in het begrip moed (intellect versus wil). Deze tweeledigheid is in het kader van dit artikel belangrijk. De moed om te zijn is de moed om tegen ons eigen redelijke natuur "ja" te zeggen, ondanks alles wat zich in ons verzet tegen de vereniging van onszelf én het zijn zelf.
Wie deze moed in zich heeft en daarin sterk gelooft, is zich bewust van de bron van zijn moed om te zijn. Hier komt de zingeving weer terug.
3. Conclusie: zo train je 'moed het meest effectief'
Na het lezen van het boek van Tillich concludeer ik dat moed het kernbegrip is van ontologische zelfbevestiging (het zijn en de zingeving). In de zoektocht naar fundamentele gedragsverandering kan het werken met betekenis en zingeving gekoppeld aan de aanmoediging om meer moed te tonen dus zeker het antwoord zijn.
Als jij met een doel, een persoonlijke missie op de barricaden gaat staan, dan kan jouw angst voor dat het toch geen zin heeft, naar de achtergrond verdwijnen, of durf je het toch te gaan doen ondanks de weerstand die je voelt.
Je werkt namelijk vanuit jouw kern aan een hoger doel. Als we dan kijken naar het vak verpleegkunde, en jij hebt als doel om je gedrag te veranderen zodat jij bijvoorbeeld betere zorg aan patiënten kan geven, dan zal het gemakkelijker zijn om moed te tonen en dit aan te kaarten. Moed kan dus ook op deze manier betekenis geven aan het leven.
Het zingevingsniveau
Dit zinsgevingsniveau is dus bij uitstek geschikt om mee te nemen in intensieve trainingen die ingaan op diepe gedragsverandering en inzoomen op het ontwikkelen van moed om deze gedragsverandering aan te gaan.
Je begrijpt, het is niet gemakkelijk om in een korte training op dit niveau uit te komen en tot in de diepste kern te komen van jou als deelnemer aan de training. We pakken het hele pallet mee van de verschillende oefeningen binnen de zes ontwikkelingsniveaus.
“Geef me de moed om te veranderen wat ik kan veranderen. Geef me de wijsheid om te accepteren wat ik niet kan veranderen. Geef me het inzicht om het verschil tussen beide te zien” – Reinhold Niebuhr
Mijn conclusie is: Als wij tot de meest effectieve gedragsverandering willen komen, is het het allerbelangrijkste om op het zingevingsniveau te verdiepen.
Meer weten over onze trainingen?
Wil jij meer moed leren ontwikkelen of je krachtig leren positioneren?
Volg mij