Geen producten in de winkelwagen.
Als verpleegkundige ben je dagelijks bezig met het veranderen van de zorg en het verbeteren van de kwaliteit van de zorg.
Waarschijnlijk ben je steeds vaker betrokken bij veranderingen die noodzakelijk zijn om te kunnen voldoen aan de zorg van de toekomst. Juist omdat JIJ als zorgverlener dicht bij de klant staat en in samenwerking met vele anderen zorgt voor de continuïteit van de zorgverlening. Het is dus belangrijk om te weten hoe je gedrag in de zorg kunt veranderen!
In onderstaand artikel hebben wij wat verdiepende informatie voor jou op een rijtje gezet over hoe gedragsverandering werkt (op papier
).
Bewust aan de slag met veranderen van gedrag in de zorg
Het is belangrijk om te weten hoe je gedrag kunt veranderen:
- hoe je jezelf kunt aansturen;
- hoe je collega’s enthousiast kunt maken voor een beoogde verandering;
- hoe je de klant kunt motiveren om gezonder gedrag aan te leren en te behouden.
Ik ben zo’n persoon die enthousiast wordt als preventie, positieve gezondheid, werkgeluk of klantgeluk op de agenda staat.
Ik krijg er energie van. Misschien omdat ik het gestudeerd heb, maar ook omdat ik het zelf leef vanuit mijn ♥.
Ik houd van gesprekken met de ander die hierover gaan. Omdat ik gewoon-ontzettend-nieuwsgierig ben naar die ander.
Waarom lukt het de ene persoon supergoed om gedisciplineerd zijn dag vorm te geven en heel gezond gedrag te vertonen en zoekt de ander zijn hele leven naar mogelijkheden om het gezondere gedrag dit keer toch echt vol te houden?
Waarom omarmt de ene persoon veranderingen in de werkpraktijk snel en schiet een ander snel in de weerstand?
Gedrag in de zorg veranderen en beïnvloeden
Als je gedrag wilt beïnvloeden is het belangrijk om het te begrijpen: waarom doen we wat we doen, zijn we wie we zijn en welke factoren beïnvloeden ons gedrag? Hoe beter we dit weten, hoe meer we ons in de ander kunnen inleven. En hoe beter we op gedrag kunnen gaan sturen. Maar menselijk gedrag en gedragsverandering is niet eenvoudig. Er zijn hele opleidingen voor te volgen en vele theorieën zijn beschikbaar.
Kijk maar eens om je heen: hoeveel mensen het lastig vinden om hun gedrag aan te passen. Misschien ken je van jezelf ook wel persoonlijke doelen die je lastig vindt om te behalen. Waarvan je weet dat je het anders wilt, maar het niet lukt of niet lukt het vol te houden…
Ik geef je nu 5 stappen die je helpen inzicht te krijgen in een mogelijke systematiek van gedragsverandering.
Het maakt je vooral bewuster!
5 belangrijke stappen voor gedragsverandering
STAP 1 BEWUST VAN GEDRAG
Om iets aan je gedrag te kunnen veranderen moet je je eerst bewust zijn van je eigen gedrag. Zijn we ons niet altijd bewust van ons gedrag dan? Het korte antwoord is nee.
Menselijk gedrag is complex. Het wordt bepaald door een samenspel van genen en omgeving en gaat voor een groot deel onbewust. We noemen dit ook wel automatisch gedrag: gewoontegedrag en routine. Andere mensen en de omgeving spelen ook een belangrijke rol bij het ontstaan en/ of in stand houden van gedrag.
Als jij het gedrag van je klanten, werknemers, burgers of van jezelf wilt beïnvloeden, is het goed dit bewust te doen. Dat je zorgvuldig nadenkt over hoe je de vaak onbewuste keuzes en beslissingen van mensen naar boven kunt halen en om kunt zetten naar ideeën die het gedrag zullen beïnvloeden.
3 voorwaarden om gedrag te veranderen
Om een gedrag te stellen (of veranderen) zijn er drie voorwaarden:
- Je moet het kunnen en hebt dus bepaalde competenties nodig.
- Je moet het willen en hebt dus bepaalde drijfveren nodig.
- Het moet mogelijk (en evident) zijn binnen de context waarin je leeft.
Wanneer aan deze drie voorwaarden voldaan is, wordt de kans op het (gezonde) gedrag een pak groter. Acties of methodieken die een gedrag willen helpen veranderen, zetten dan ook best in op deze drie voorwaarden. (gedragswiel België)
STAP 2 INZICHT IN HUIDIGE GEDRAG EN DE DETERMINANTEN ERVAN
Bepaal wat het huidige gedrag is (wat je wilt veranderen) en maak dit concreet: welke mogelijke oorzaken spelen er? Doe dit grondig. Neem als voorbeeld ongezond eten. Eet iemand ongezonde voedingsmiddelen of eet iemand teveel of juist te weinig? Of niet gevarieerd genoeg of op vreemde tijdstippen? Het kan ook zijn dat iemand mentaal zich niet oké voelt en geen tijd en rust heeft om goed voor zichzelf te zorgen.
En gaat het om één persoon, een specifieke doelgroep of zelfs een wijk of is er sprake van een landelijk probleem?
Het ASE model
Om echt kritisch te kunnen kijken naar verschillende oorzaken, zijn er gedragsverklaringsmodellen beschikbaar die je kunnen helpen, bijvoorbeeld het Health Believe model, het ASE model of het Gedragswiel. Hieronder zie je een afbeelding van het ASE model waarin verschillende gedragsdeterminanten genoemd worden.
Hoe gebruik je het ASE model?
Het ASE model: de Vries
Determinanten ASE model
Loop de verschillende determinanten langs.
- Is de innerlijke houding (gevormd door kennis of ervaring) van de persoon/ doelgroep ten opzichte van het gewenste gedrag positief of juist niet (attitude)?
- Is de doelgroep onvoldoende gemotiveerd? Welke drijfveren zetten hen aan tot dit gedrag?
- Welke invloeden ervaart een persoon/ doelgroep om zich op een bepaalde manier te gedragen? (Sociale normen, waargenomen gedrag en sociale druk.)
- Denkt de persoon/ doelgroep dat het gewenste gedrag mogelijk is? (Eigen effectiviteit)
- Is er een gebrek aan competenties, waardoor iemand het niet gewenste gedrag vertoond?
- Welke omgevingsinvloeden stimuleren dit gedrag of belemmeren het gewenste gedrag?
En nu de praktijk!
Vul het model in.
Je verzamelt vooral informatie. Daarvoor kan je bijvoorbeeld wetenschappelijke studies gebruiken, onderzoeksrapporten en vakbladen. Maar ook informatie van experts die ervaring hebben in het werken rond jouw thema en doelgroep.
En een hele belangrijke: vraag het de doelgroep zelf!
En dan vul je het model in. Bij gedrag zet je ‘gewenst gedrag’ en bij attitude, sociale invloed etcetera vul je in hoe het NU is...
Dan krijg je in beeld hoe de situatie is.
Vervolgens pak je spreekwoordelijk een bakje koffie, lees je even goed en bepaal je dan waar winst te behalen is.
STAP 3 BEPALEN VAN DE GEWENSTE VERANDERING
BEPAAL WELKE DREMPELS AANGEPAKT KUNNEN WORDEN EN VAT HET SAMEN IN CONCRETE VERANDERDOELEN.
Je hebt nu (in) zicht op het huidige gedrag en de determinanten daarvan. Dan sta je nu even goed stil bij de verandering je nastreeft. Wat is het gewenste gedrag en welke determinanten moeten daarvoor veranderen?
Bedenk dat het gewenste gedrag vaak wat complexer is dan dat je op het eerste gezicht zal denken. Neem het voorbeeld van ongezonde voeding. Gezond eten vereist niet alleen het eten van gezonde voeding, maar ook het kopen van het eten en dus het plannen van de boodschappen. Inclusief het wel of niet gebruiken van een boodschappenlijstje.
Ook het bereiden van de gezonde maaltijden, de eetgewoontes binnen een gezin en het omgaan met sociale druk bij sociale gelegenheden spelen mee.
Voorbereidende gedragingen
Er zijn dus heel wat voorbereidende gedragingen nodig om te komen tot het gewenste gedrag. Wanneer je te weinig rekening houdt met de verschillende stapjes die de doelgroep moet zetten, bestaat de kans dat de gewenste gedragsverandering vastloopt. Probeer dus samen met de doelgroep zoveel mogelijk in te spelen op deze verschillende deelstapjes, maar ook op de precieze verandering die je nastreeft.
Hoeveel meer zullen ze bewegen? Op welke tijdstippen zullen ze even tijd nemen voor zichzelf? Met wie zullen ze de veranderende eetgewoonten bespreken? Dat helpt de doelgroep vooruit, maar maakt ook duidelijk waar JIJ ondersteuning kunt bieden.
Drempels
Bepaal welke drempels aangepakt kunnen worden. Als je weet wat het gewenste gedrag inhoudt, kan je bepalen welke determinanten of drempels aangepakt moeten worden om tot verandering te komen. Wordt bijvoorbeeld aan de 3 genoemde voorwaarden voor het gewenste gedrag voldaan?
- Heeft de doelgroep de nodige competenties voor het gewenste gedrag?
- Is de doelgroep gedreven om het gewenste gedrag te vertonen?
- Wordt het gewenste gedrag ondersteund of gestimuleerd vanuit de omgeving?
Hoe doe je dat praktisch? Om deze vragen te beantwoorden gebruik je de informatie die verzamelde in stap 2. Stel je de doelgroep weer opnieuw vragen. Met de verkregen informatie kom je tot concrete veranderdoelen. Veranderdoelen zijn een combinatie van de doelgroep, het gewenste gedrag en de determinant(en) die je daarvoor wil veranderen. Voor het overzicht vul je ze in een tabel in.
Gedragsdoelen | Veranderdoelen per determinant | |||
Attitude | Sociale invloed | Eigen effectiviteit | Vaardigheden | |
Gewenst gedrag 1 | ||||
Gewenst gedrag 1 | ||||
Gewenst gedrag 1 | ||||
STAP 4 SELECTEREN EN UITWERKEN VAN EFFECTIEVE GEDRAGSVERANDERINGSTECHNIEKEN
Kies gedragsveranderingstechnieken op basis van je veranderdoelen. De veranderdoelen geven richting bij het kiezen en toepassen van gedragsveranderingstechnieken en -strategieën bij deze stap.
In de wetenschappelijke literatuur zijn heel wat gedragsveranderingstechnieken terug te vinden. Die spelen in op verschillende determinanten van gedrag zodat de kans op het gewenste gedrag groter wordt. Er zijn overzichten beschikbaar van effectief gebleken technieken voor het aanpakken van individuele determinanten van gedrag (competenties en drijfveren), maar ook technieken voor het veranderen van omgevingsdeterminanten. Niet elke gedragsveranderingstechniek werkt altijd en voor iedereen. Wees je hiervan bewust!
Verschil tussen nudges, modeling en feedback
Zo werken nudges vooral wanneer mensen al wat gemotiveerd zijn voor het voorgestelde gedrag. (Nudging: een set van technieken die mensen een duwtje geven in de richting van gezond gedrag, zonder regels of verboden op te leggen). Modeling werkt vooral als de doelgroep zich goed identificeert met het gekozen rolmodel. Feedback is vooral effectief als het gekoppeld is aan individueel gedrag, het gedrag opvolgt in tijd en het specifiek geformuleerd is.
Als je goed bekeken hebt welke determinanten je wilt veranderen en welke veranderingstechnieken je daarvoor kunt gebruiken, dan is er nog één ding. Werk ze uit in een concrete werkvorm! Werkvormen zijn er in alle soorten en maten. Bepaalde werkvormen lenen zich bijvoorbeeld erg goed voor het verspreiden van boodschappen op een grote schaal (bijvoorbeeld het gebruik van infobrochures of vlogs), terwijl andere werkvormen eerder geschikt zijn om heel individueel/op maat te werken (bijvoorbeeld leefstijlcoaching of apps).
STAP 5 GEDRAGSBEHOUD
En dan is het je gelukt!
Je hebt bewustwording gecreëerd!
De doelgroep is enthousiast en gaat aan de slag met het gewenste gedrag!
En dan komt er nog één belangrijke fase. Gedragsbehoud. Volhouden dus……
Niet elke poging tot gedragsverandering houdt stand op lange termijn. Gezond gedrag wordt niet zomaar een nieuwe gewoonte, waardoor ongezonde verleidingen al snel weer om de hoek loeren. Daarom is het goed om je ook te richten op gedragsbehoud (het volhouden van gedrag op langere termijn).
Voorspellers van gedragsbehoud
Volgens wetenschappelijk onderzoek zijn er vier voorspellers van gedragsbehoud die je als gezondheidsbevorderaar kan stimuleren.
Autonome motivatie
Autonome motivatie is motivatie die voortkomt uit het gevoel iets uit jezelf te doen, omdat je het interessant of belangrijk vindt. Je kunt dit stimuleren door de doelgroep een gevoel van competentie (“ik kan het”), van autonomie (“ik kan zelf kiezen en richting geven”) en verbondenheid (“ik sta niet alleen, ik word gewaardeerd”) te geven.
Tevredenheid met de uitkomsten van gedragsverandering
Als mensen het gevoel hebben dat hun pogingen tot gedragsverandering een positief effect hebben (vb. gewichtsverlies bij een dieet), motiveert dat om vol te houden. Wanneer de verhoopte effecten er niet zijn, of minder uitgesproken dan verwacht, heeft men de neiging om op te geven. Vaak is dit te wijten aan het stellen van onrealistische verwachtingen. Jij kunt de doelgroep hiermee helpen door realistische en haalbare doelen te stellen. Daarnaast kan je hen helpen bij het opmerken van kleine, al merkbare effecten van de gedragsverandering.
Zelfregulatievaardigheden
Zelfregulatievaardigheden zijn vaardigheden voor het opvolgen en bijsturen van je eigen gedrag en het overwinnen van drempels voor het gewenste gedrag. Hoe sterker deze vaardigheden zijn, hoe groter de kans dat het gewenste gedrag volgehouden wordt.
Jij kunt deze vaardigheden versterken door met de doelgroep te anticiperen op mogelijke drempels of valkuilen en te zoeken naar manieren om hiermee om te gaan.
Daarnaast kan je ook simpele hulpmiddeltjes aanbieden waarmee de doelgroep het eigen gedrag makkelijker kan opvolgen, zoals een dagboekje of app.
Gewoontevorming
Gedrag volhouden vergt veel minder wilskracht als je gezond gedrag kan verankeren in gezonde gewoonten.
Bronnen
Boek gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering (Damoiseau, van der Molen en Kok 1993)
Boek gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering (Brug, Assema en Lechner, 2017)
Volg mij
